Chów i hodowla,  Użytkowanie wełniste

Użytkowanie wełniste

14 października 2021

Emilia Bagnicka

 Wełniste i puchowe użytkowanie kóz

W Polsce nie hoduje się kóz o wełnistym lub puchowym kierunku użytkowania, jednak powszechnie użytkujemy produktami pochodzące od tych zwierząt. Wełna produkowana przez kozy to mohair. Według Władysława Kopalińskiego nazwa ta pochodzi z języka arabskiego, w którym oznacza: doborowy, wyborny. Mohair produkowany jest przez dwie rasy kóz: kozy angorskie i radzieckie wełniste. Z tych dwu ras jedynie kozy angorskie mają znaczenie ekonomiczne na świecie, ponadto radzieckie rasy wytworzone zostały przez krzyżowanie kóz angorskich, importowanych od 1929 roku, z lokalnymi rasami w Kazachstanie, Tadżykistanie, Uzbekistanie czy Turkmenii. Kozy angorskie utrzymywane są przede wszystkim w Turcji, USA i RPA. Światowa produkcja mohairu wynosi obecnie ponad 6 tys. ton rocznie, z czego ok. 60 % produkowana jest w USA. Obecnie cena 1 kg wełny surowej na rynkach światowych wynosi 5 dolarów.

Kozy angorskie wymagają odpowiedniego środowiska. Są przystosowane do umiarkowanego klimatu i dobrze się czują na terenach półpustynnych, z opadami rocznymi poniżej 600 mm.

Kozy angorskie strzyżone są dwa razy do roku ze względu na szybki jej odrost. Masa wełny uzyskanej od jednego zwierzęcia wynosi od 2 do 6 kg rocznie, gęstość od 15 do 20/mm2, długość 13-18 cm, średnica 25-38 µm. Mohair jest podobny do wełny owczej, nie jest jednak karbowany, a łuski włosa są lekko widoczne i zachodzą na siebie. Wełna jest biała, charakteryzuje się długim włóknem, dużą lekkością i puszystością oraz połyskiem. Jest niepalna, trwała i elastyczna. Tkanina uzyskana z tej wełny jest lekka, odporna na gniecenie, wyciąganie i wypychanie, nie filcuje się. Łatwo się farbuje na różne kolory. Jej wadą jest natomiast łatwe mechacenie się.

Puch produkowany jest przez kozy kaszmirskie utrzymywane w Chinach, Indiach, Afganistanie, Iranie, Iraku i Mongolii oraz przez kozy dońskie utrzymywane w Rosji. Ponad 60% produkcji kaszmiru pochodzi z Chin, 20% z Mongolii, 15% z Iranu i Afganistanu. Roczna światowa produkcja surowego kaszmiru wynosi 12 tys. ton. Okrywa włosowa składa się z dwu warstw. Włos zewnętrzny jest długi (ok. 15 cm), mocny, szorstki, posiada rdzeń. Włosy te są raczej bezużyteczne. Włosy puchowe są krótsze, miękkie, bezrdzeniowe. Późną wiosną puch jest zrzucany przez zwierzęta (linienie) i to wtedy pozyskuje się go przez wyczesywanie. Średnia wydajność puchu od kozy wynosi 130g (od 80g do 250g). W krajach rozwiniętych, gdzie robocizna jest droga, wykonywana jest strzyża kóz. Powoduje to jednak konieczność oddzielenia włosów ościstych od puchowych. Średnica włosa wynosi od 14 do 20 µm, a długość ok. 6 cm (od 3 do 9 cm). Włosy puchowe kóz kaszmirskich są krótsze niż mohair lub wełna owcza. Powoduje to, że przędza z kaszmiru jest mniej trwała i słabsza niż z innych wełen. Wady włosów puchowych to włos zbyt krótki oraz występowanie w białym puchu włosów kolorowych lub ościstych.

Kaszmir jest jednym z najbardziej luksusowych, lekkich i miękkich włókien tekstylnych. Charakteryzuje się ona dużą delikatnością i wytrzymałością, posiada białą, szarawą lub jasnobrunatną barwę. Cienkie włókna zapewniają wyjątkową puszystość. Naturalne kolory to szary, brązowy lub biały. Z wełny kaszmirskiej produkuje się wysokogatunkowe szale i chusty oraz używa przy produkcji wartościowych tkanin i dzianin. Dodanie nawet małej ilości wełny kaszmirskiej do mieszanek wełnianych lub jedwabiu zapewnia miękkość i delikatność oraz zwiększa wytrzymałość wyrobu.

Piśmiennictwo

  1. ARBIZA S.I. –1991. Evolution of Mohair, cashmere ans skins, In: Genetic resources of pig, sheep and goat. World Animals Science B, Disciplinary Approach, Maijala K. (Editor), Elsevier, 441-449.
  2. BURNS R.H., VON BERGEN W., YOUNG S.S. –1962. Cashmere and the undercoat for domestic and wild animals. J. Text. Inst. Trans., 53, 45-68.
  3. Gall C. – 2001. Ziegenzucht. Ulmer. 488 stron.
  4. MCGREGOR B.A. – 2000. Recent advances in marketing and product development of Mohair and Cashmere. International Conference on Goats, 15-18 May, Tours France, Proceedings,tome II, 631-637.
  5. PHAN K.H., WORTMANN F.J. – 2000. Quality assesment of goat hair for textile use. International Conference on Goats, 15-18 May, Tours France, Proceedings,tome II, 638-640.
  6. SHELTON M. – 1981. Fiber production, In.: C. Gall (Editor), Goat Production. Academic Press, Ch. 12, 378-409.
  7. YALCIN B.C. – 1982. Angora goat breeding. In: Proc. Third Int. Conf. Goat Production and Deseases, 269-278.

2. Skóry kozie

Skóry kozie najlepszej jakości pochodzą od koźląt ubijanych w wielu 3-6 tygodni, wychowanych na mleku. Od koźlą, które pobierały już pasze stałe skóry są gorsze, ale wtedy skóry koźląt starszych niż 3 miesiące są już bardzo dobrej jakości. Grubość skóry zwiększa od 2 mm przy urodzeniu do ok. 3,5 mm w wieku 1 roku. Ze skór kozich można uzyskać pergamin, safian, można uzyskać zamsz lub skórę groszkową (ziarnistą). Nadają się one na galanterię skórzaną, ubrania, buty. Skóry kóz angorskich i kaszmirskich wyprawiane są na futra.

Najlepszą jakość skóry uzyskuje się od koźląt utrzymywanych na pastwisku, ale z pełnym pokryciem zapotrzebowania na pasze. Skóry koźląt utrzymywanych alkierzowo są za cienkie.

3. Inne korzyści

Od kóz, tak jak i od innych zwierząt pozyskuje się wysoko wartościowy nawóz, zwłaszcza pod kwiaty i warzywa.

W krajach wschodniej Azji bardzo ceniona jest krew kóz/koźląt jako środek wzmacniający, przeznaczony dla ciężarnych kobiet i osób starszych. Najlepsza jest krew czarnych koźląt w wieku 100 dni. W Ameryce Łacińskiej również przygotowywane jest wiele potraw, do których dodawana jest krew. Prawdopodobnie to prozdrowotne znaczenie krwi wynika z zawartości hemowego żelaza o wysokiej biodostępności.

Piśmiennictwo

  1. Atlas of goat products a wide international inventory of whatever things the goat can give us. 2004. Ed.: Rubino R., Morand-Fehr P., Sepe L., La Biblioteca di Caseus. ISBN 88*900631-4-9, stron 381.
  2. DEVENDRA C. – 2007. Goats: Biology, production and development in Asia. Ed. Academy of Sciences Malaysia, s. 246. ISBN 978-983-9445-18-3.
  3. Naidu a.s. – 2000. Recent advances in the production and use of goat skins. International Conference on Goats, 15-18 May, Tours, France, Proceedings, tome II, 627-630.